سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نقش‌آفرینی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در این رویداد فرهنگ‌ساز، بهانه‌ای‌شد تا با حمیرا خدابنده‌دوگاهه، شاعر، نویسنده، پژوهش‌گر و کارشناس مسئول آفرینش‌های ادبی کانون استان گیلان به گفت‌وگو بنشینیم و ضمن مرور گذشته‌ها و روزهای حضور در مراکز فرهنگی هنری کانون، از حال و هوای این‌ روزهای کتاب و کتاب‌خوانی صحبت‌کنیم.

او دیدگاه جالبی در ارتباط با کتاب‌دارد و معتقداست: فرزندان این سرزمین هرچقدر بیش‌تر بخوانند، بهترمی‌فهمند و کتاب در این گذار هموار، نیکوترین افکار و نکوترین کردار را برای مخاطبانش رقم‌می‌زند. کتاب‌خوانی، خلاقیت فردی و تمرکز،  قدرت حل مسئله و نیز قوه تخیل را افزایش‌می‌دهد و چون تاریخی شگرف، فرهنگی ژرف را نشان‌می‌دهد.

در بهاری از اردیبهشت در سال ۱۳۴۵ چشم‌به جهان‌گشوده است؛ آن هم نه در گیلان، در تهران. با آن که پدر و مادرش در شهر شکوفه‌های زیتون و انار، در رودبار بدنیا آمده‌بودند. شرایط کاری پدرش سبب‌شد که در دومین سال تولد از تهران به شهر رشت کوچ‌کرده و در شهر باران‌های نقره‌ای، شهر زیبای رشت کودکی‌اش را بگذراند و بزرگ شود و این‌گونه بود که شهر رشت زادگاهش‌شد و نقطه آغازی برای نوشتن و سرودن؛ شاعرانگی‌هایی که سطربه‌سطردر برگ‌برگ کتاب زندگی‌اش قدکشید و بزرگ‌شد.

خدابنده در کانون

خدابنده که پیشینه عضویت در مرکز فرهنگی‌هنری شماره ۱ کانون رشت را در کارنامه‌اش ‌دارد، از لذت تماشای صندلی و میزهای آبی آسمانی و پُر از کتاب و نور و لبخند کانون و مربیانش حرف‌زد و ایفای نقش در کارگاه تئاتر زنده‌یاد عبدالرضا جلالی مزاری، مربی این کانون.

آغاز نگارش و سُرایش

وی کار نوشتن را از ۹ سالگی با داستان‌های کودکانه آغازکرد و عضویت در کارگاه‌های شعر و داستان در کانون آغازی‌شد برای ورودش  به دنیای ادبیات. تحصیلات دانشگاهی را در کرج و همدان تا مقطع کارشناسی ارشد ادامه‌داد و با آن که در مقطع دکترای ادبیات فارسی پدیرفته شد، اما فعالیت‌های پژوهشی را بر تحصیل در این مقطع ترجیح‌داد و تمرکزش را بر تالیفات پژوهشی گذاشت.

خدابنده با کانون

خدابنده فعالیت‌ خود را به‌عنوان مربی فرهنگی، مربی مسئول فرهنگی، کارشناس فرهنگی، کارشناس ادبی و کارشناس مسئول آفرینش‌های ادبی کانون پرورش فکری،  سال ۱۳۷۲  از کانون همدان آغازکرد. سپس در استان  گیلان نقش به‌سزایی در رشد و بالندگی کودکان و نوجوانان داشت و هم‌زمان در دانشگاه و موسسه‌های آموزشی نیز به تدریس‌پرداخت.

راز موفقیت یک فعال عرصه ادب؟

او موفقیت خود را پس از خدا و خانواده، مدیون کانون می‌داند. به گفته این نویسنده، توفیق عضویت در کانون و آشنایی با مربیانی که با مهربانی دستانش را گرفتند و پله‌به‌ پله به سوی مقصد هدایت‌کردندو نگاه صمیمی و دقیق مربی تئاتر و چهره گرم و عمیق مربی شعر و داستان برایش فراموش‌نشدنی‌است. آنانی که وی را با زبان شعر و هنر آشناکردند.

آثاری که گنجینه‌های سرزمین مادری است

 این فعال عرصه ادب درهمین‌حال از آثار و اهدافش صحبت‌می‌کند: نخستین کارم «نذرحضرت سیدالشهدا» بود که بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد به‌شمارمی‌رفت و به تبیین ادبیات عاشورایی می‌پرداخت؛ در سال  ۱۳۸۲به چاپ رسید و به‌عنوان اثر پژوهشی برتر ادبیات عاشورایی انتخاب‌شد.

با تو تا غزل (مجموعه غزل)، دلواژه‌های سبز(مجموعه اشعار آیینی)، چَم و چَمه(دوبیتی های رودباری)، ترنم و ترانه(مجموعه رباعی)، ادبیات کودک در گیلان، می‌خواهم‌کمی‌حرف بزنم (مجموعه شعر آزاد)، نامه‌های عمو ابراهیم(مجموعه شعر نوجوان)، مثل باران(مجموعه اشعار آیینی اعضای کانون)، سی‌در (پژوهشی بر باورداشت های مردم جنوب گیلان) و ماچراغ (مجموعه شعر کودک به زبان رودباری) از دیگر این آثار است.

تولد نخستین کتاب ادبیات کودک و نوجوان در گیلان

طرح نگارش کتاب «ادبیات کودک در گیلان» مربوط به سال‌ها تجربه تدریس در مراکز آموزشی بود و توجه به این مهم که پیشینه ادبیات کودک در  استان گیلان بسیار غنی و ارزشمند است؛ زیرا نخستین شاعران، تصویرگران و نویسندگانی که در زمینه ادبیات کودک فعالیت‌کردند، گیلانی بودند. بنابراین احساس‌کردم چقدر فضای این پیشینه و معرفی آن در گیلان خالی‌است. این بود که تجربه‌های تدریس ۱۵ ساله خود را در قالب یک مجموعه و در دو بخش «تبیین مفاهیم بنیادی و معرفی ژانرهای ادبیات کودک» و « معرفی چهره‌ها و کوشندگان این نوع ادبی، همراه با تصویر کودکی این بزرگواران که خود نوعی الگوسازی برای کودکان و خوانندگان بود، جمع‌آوری و در اختیار علاقمندان قراردادم.

بایسته‌های ترویج فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی

این شاعر، نویسنده و پژوهش‌گر در ارتباط چگونگی ریل‌گذاری در مسیر ترویج و توسعه فرهنگ کتاب‌خوانی دیدگاه‌های روشنی داشت و توضیح‌داد: با توجه به اهمیت فرهنگ مطالعه و ضرورت خواندن برای کودکان و نوجوانان، باید ضمن توجه به مخاطب‌شناسی کتبی متناسب با روحیه و تفکر کودک و نوجوان را دردستورکار قرارداد.

بی شک این مهم، حمایت از مولفانی را می‌طلبد که عضو کانون بوده و هستند و یا آن‌دسته از همکارانی که صاحب قلم‌اند. از دیگر سو، حمایت از شاعران و نویسندگان جوان و علاقه‌مندانی که پیش‌تر عضو کانون بوده و آثار خوبی دارند، می تواند در معرفی رسالت و جایگاه کانون در میان اصحاب قلم و اندیشه و خانواده‌ها بسیار تاثیرگذار باشد.

اگرچه بالا بودن قیمت کتاب، امکان خرید را برای خانواده‌ها دشوارکرده و تهیه این بسته فرهنگی رو به فراموشی‌است؛ اما به‌نظرمی‌رسد با استفاده از جاذبه‌های دیداری، قیمت‌گذاری مناسب و اهدای بن‌های خرید کتاب،  می‌توان مخاطبان را به تهیه کتاب تشویق‌کرد.

فضای مجازی، تهدید یا فرصت؟

متاسفانه فضای مجازی جایگزین کتاب و کتاب‌خوانی شده و سواد و لذت خواندن را برای مخاطب کمرنگ‌کرده و این آفتی برای فرهنگ مطالعه به‌شمارمی‌رود. کلمه‌ها و عبارت‌های جعلی، جمله‌بندی‌های ناقص، غلط املایی و نبود علائم نگارشی و سجاوندی که از طریق فضای مجازی، رونوشت‌برداری و ارجاع‌های کاذب دست‌به‌دست می‌شود، فرهنگ مطالعه و ذوق به این مهم را در خطر قرارداده‌است.

راه‌کارها و پیشنهادها برای مأنوس‌سازی مخاطبان با یار مهربان

 با تجهیز کتاب‌خانه‌ها به منابع متفاوت و به روز و هم‌چنین، غنی‌سازی قفسه‌های کتاب با تازه‌های جذاب و جالب نشر و نیازسنجی  مخاطب،  می‌توان امکان دسترسی به کتاب‌ها و نیز خواندن منابع مطالعاتی متنوع را برای همگان، به‌ویژه نسل کودک ونوجوان فراهم‌کرد. باید برای سلیقه‌های مخاطبان ارزش‌ قائل‌شد و با آنان مسیر را به روز پیمود؛ زیرا کتاب و همراهی سازنده و مفید یار مهربان اگر به هنگام باشد، می تواند کودکان و نوجوانان را برای کسب تجربه‌های بیش‌تر محک‌بزند تا از طریق آنچه می‌خوانند، بهترین را انتخاب‌کنند.

فرزندان این سرزمین هرچقدر بیش‌تر بخوانند، بهترمی‌فهمند. کتاب مسیری هموار، دلنشین و بی‌خطر است که نیکوترین افکار و نکوترین کردار را برای مخاطبانش رقم می‌زند. کتاب‌خوانی خلاقیت فردی، تمرکز و قدرت حل مسئله و نیز قوه تخیل را افزایش‌می‌دهد و چون تاریخی شگرف و فرهنگی ژرف را نشان‌می‌دهد.

 بی شک، سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نقش‌آفرینی موثر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در معرفی کتاب‌های با نیاز مخاطب که متناسب با سلیقه و ذوق خواننده است، بستری را برای تبدیل کتاب‌خوانی به عادتی شیرین  فراهم‌می‌کند.